Vidoje Despotović, vedar i aktivan u 10 deceniji života

Ljudskost, rad, poštenje

Naš sugrađanin Vidoje Despotović i u desetoj deceniji života je bodar, dobro raspoložen i prisutan u javnom životu grada. Kada se osvrne na svoj dug i plodan život, ističe da je njime zadovoljan i da bi malo toga promijenio.

Radio sam što sam znao, mogao i umio, da koristim društvu i da se ne zastidim ni od koga, kad pored njega prolazim – naglašava Despotović.
Vidoje je za svoj rad i zasluge dobio brojna priznanja, među kojima Orden rada sa srebrnim zracima, plaketu Narodne odbrane Crne Gore i najveću nagradu opštine Pljevlja, “20. novembar”.

-U cijelom svom životu i radu i kao učenik, omladinac i rukovodilac, pa i sada uvijek sam kod ljudi cijenio ljudskost, rad i poštenje i po tome ih uvažavao. To su vrijednosti koje neki ljudi u svojim mislima izjednačavaju sa Božijim vrijednostima. Polazeći od toga, gotovo ni sa kim u radu nisam došao u sukob, i veoma rijetko mi se desilo da su moji predlozi kao funkcionera bili odbačeni i da nisu sprovedeni…Posebno sam nastojao da pomognem ljudima i porodicima koji su bili u nekakvim teškoćama, nastojao sam da što god mogu pomognem svakome, a naročito ljudima koji su učestvovali i krvarili u narodnooslobodilačkom ratu, kao i porodicama čiji su sinovi u ratu izginuli – naglašava Despotović.
Vidoje je rođen u Vrulji 1930. godine od oca Boža i majke Savete ( rođena Ostojić) kao peto djete, na Vidovdan, pa je po tom prazniku i dobio ime.

-Potičem od jedne seljačke porodice, siromašnih zemljoradnika iz Vrulje. Moji roditelji su imali desetoro djece. Kada sada o tome razmišljam, pitam se: kako su izlazili na kraj? Sa sedam, osam hektara obradive zemlje podigli su desetoro djece – ističe Vidoje.
On objašnjava da su njegovi roditelji sve uspjeli velikim i teškim radom i da mu je otac bio vrijedan radnik, a to je prenio na svoju djecu. Vidoje i njegova braća i sestre su od malena pomagali roditeljima u svim poslovima gdje su to mogli.

-Od malena sam čuvao prvo jagnjad i jarad, onda ovce, goveda, bavio se svim poljskim poslovima…Nikada u životu nisam nešto od posla što je trebalo za danas, ostavio za sutra i uvijek sam posao i zadatke radio onako kako ocjenjujem da je najbolje. Gotovo nikakva inspekcija nije imala primjedbe na moj rad..Nastojao sam da očuvam nivo ljudskosti u radu, nikoga nisam kažnjavao, niti progonio – naglašava Vidoje.
U prvi razred osnovne škole pošao je 1939. u Marinu Šumu kod učitelja Vukojice Peruničića, da bi se u jesen 1940. godine otvorila škola u Gornjoj Vrulji, gdje je pošao u drugi razred kod učiteljice Stane Tomašević, poznatog prvoborca i žene koja je kasnije bila predsjednica Savezne Skupštine. Tu ga je zatekao rat. Školovanje nastavlja tek 1944. u jesen i za godinu završava treći i četvrti razred.
Najstariji Vidojev brat Bogdan je poginuo kao borac Treće proleterske sandžačke brigade 23. aprila 1944. godine u borbama na Mojkovcu, kada je sa svojim vodom branio prelazak preko mosta.

-Tu je poginulo 11 Njemaca, koji su jurišali da pređu preko mosta, jer je Tara bila nadošla i nisu mogli drugačije preko vode. Moj brat Bogdan se istakao u odbrani mosta, ali je tu i poginuo…U Drugom svjetskom radu stradalo je čak 10 Despotovića iz Vrulje, moj rođeni brat, braća od stričeva, bliski rođaci. Ja to ne mogu da zaboravim – kaže Vidoje.
On se 1946. upisao u Nižu Gimnaziju u Pljevljima, iste godine je primljen u organizaciju SKOJ-a, a 1948. u Komunističku partiju.

-To je bila rijetkost da u tim godinama neko bude primljen u partiju. Posle Gimnazije su me planski upisali u Učiteljsku školu u Ivangradu, sadašnjim Beranama. Pljevaljski kraj je bio tada bez učitelja, tako da je nas 30 budućih učitelja završilo Učiteljsku školu 1953/54. godine – kaže Vidoje.
On je bio veoma aktivan u Učiteljskoj školi u rukovodstvu i organima Komunističke partije i SKOJ-a, a inače je učestvovao na više omladinskih radnih akcija još od vremena Niže Gimnazije. Kasnije je Vidoje dobio posebno priznanje od Kongresa narodne omladine Jugoslavije za učešće na brojnim ORA, među kojima su: izgradnja Nove Gorice 1948, Novog Beograda 1949, potom auto – puta, Željezare “Boris Kidrič”…U svim akcijama se istakao, dobio niz udarničkih znački, tako da je bio uspješan brigadir, komandir čete, pa komandir Omladinske radne brigade.
Vidoje je završio učiteljsku školu sa odličnim uspjehom, a onda je 1953. upućen u Školu rezervnih pješadijskih oficira u Bitolju, što se računalo kao odsluženje vojnog roka.
Među 1.080 pitomaca iz cijele Jugoslaviji Vidoje je bio u školi među 16 najboljih sa odličnim uspjehom i dobio je čin rezervnog potporučnika.

-Dobio sam priznanja za uspjeh u školi i ponudu da nastavim školovanje u Vojnoj akademiji, gdje bi mi priznali godinu školovanja u Bitolju. Ipak sam zamolio da me oslobode takve obaveze, jer sam se već bio oženio čim sam završio Učiteljsku školu. Upoznao sam se sa mojom budućom suprugom Nadom u Ivangradu, gdje smo se oboje školovali. Ona je već bila učiteljica i radila je u školi u Vrulji, dok sam ja bio u Bitolju – kaže Vidoje.
On se sjeća da mu je načelnik škole, pukovnik Savo Batinica, rekao da mu je žao što Vidoje neće nastaviti dalje školovanje, jer bi bio dobar oficir. Da je nastavio školovanje Vidoje smatra da bi stigao do čina generala u penziji.
Čak i kao rezervni oficir Vidoje je dostigao visok čin, pa se penzionisao kao potpukovnik.

-Rezervni oficiri su mogli da napreduju do čina majora i ne više, ali ja sam jedan od rijetkih koji je, s obzirom na velike aktivnosti koje sam imao u teritorijalnoj odbrani i drugo, dobio vanredno unapređenje u čin potpukovnika sa kojim sam činom otišao u penziju- objašnjava Despotović.
Kada se vratio iz vojske Vidoje je radio osam godina do 1962. kao učitelj i nastavnik srpskog i ruskog jezika u OŠ Vrulji.
Potom prelazi u Pljevlja u Radnički Univerzitet, gdje postaje rukovodilac Centra za opšte i stručno obrazovanje radnika.

-Tada je u Pljevljima bio veliki broj nekvalifikovanih radnika u trgovini, ugostiteljstvu, zanatstvu, drvopreradi…Organizovali smo kurseve za radnike po preduzećima u Pljevljima i širom opštine u Šulama, Gradcu, Kobilovcu, Kosanici…Na kursevima su se radnici pripremali za polaganje ispita za sticanje zvanja kvalifikovanog KV i visoko kvalifikovanog VK radnika – kaže Despotović.
U međuvremenu je otvorena Škola učenika u privredi, gdje je Vidoje uporedo bio direktor i te škole par godina. Tu su učenici imali praksu u preduzećima, a teorijske lekcije su učili u srednjoj školi.
Od 1966. godine Vidoje je izabran za predsjednika Saveza sindikata opštine Pljevlja gdje ostaje dva mandata, osam godina. Bio je istovremeno i član rukovodstva Saveza sindikata Crne Gore i Jugoslavije.

-To je bio veliki posao. Naš zadatak, kao i svih sindikalnih organizacija u zemlji je bio da prenesemo na radnike samoupravljanje. Usvajani su novi zakoni, prenošena prava odlučivanja na radnike, na zborovima radnika, birani su radnički savjeti…U preduzećima je bilo izvjesnih otpora, direktori su naučili da upravljaju, da vladaju, ali kad treba pitati radnike bilo je određenih prepreka. Ja sam sa radnicima jako puno sarađivao, gdje sam god otišao na sastanke bile su pune sale radnika, stalno sam bio među njima i za to sam dobio brojna priznanja i zahvalnice. Najdraža su mi, ipak, sjećanja radnika, monogi od njih me se i danas sjećaju – ističe Despotović.
Kada mu je istekao drugi mandat predsjednika Sindikata, ponuđen je da, mimo statuta, prihvati treći mandat, što je Vidoje odbio.
Postavljen je 1975. za načelnika opštinskog Odjeljenja za narodnu odbranu, a po toj funkciji bio je i član Izvršnog odbora Skupštine opštine Pljevlja, koji je brojao devet članova. Na položaju načelnika odbrane proveo je osam godina.
Vidoje je zatim postavljen za komanadanta Teritorijalne odbrane u opštini Pljevlja, koja je imala oko 5.000 vojnika!

U svakom većem preduzeću bile su čete teritorijane odbrane i pravili smo planove za rad u ratu svih ustanova, čega sada nema. A u svakoj mjesnoj zajednici bile su vodovi i čete, ratne. Organizovao sam rad teritorijalne odbrane, obuku kadrova i vježbe za obveznike, pripremu, smještaj i raspodjelu naoružanja. Obuke su trajale od jednog do 15 dana, a svi su imali obavezu da se odazovu.
Imali smo ogroman magacin oružja u krugu Sekretarijata unutrašnjih poslova (današnji MUP), a eksplozivna sredstva, mine i ostalo oružje čuvano je u zajedničkom magacinu sa JNA, tako da smo mogli da naoružamo oko 5.000 vojnika, što je bilo ravno brojnosti jedne tadašnje brigade JNA – ističe Despotović.
On je kako komandant teritorijalne odbrane opštine Pljevlja, tokom pet godina rada, dobio niz priznanja za aktivnosti koje je organizovao, čak su dolazili načelnici i rukovodioci iz drugih opština da vide kao se organizuje teritorijalna odbrana.
U penziju je Vidoje otišao 1990. godine.

-Bio je i tada pritisak na mene da ne idem u penziju, ali ja sam poštovao slovo zakona, stekao sam jedan uslovu za penziju, 60 godina života. Tada je bilo traženo da oni koji imaju uslove za penziju idu u penziju, da bi se drugi ljudi mogli zaposliti na ta upražnjena mjesta i ja sam to vrlo poštovao – kaže Vidoje.
M. T.

Doživotni počasni predsjednik OBNOR-a 1941 – 1945.

Kao penzioner Vidoje nastavlja aktivosti u Organizaciji Saveza boraca opštine Pljevlja, gdje je bio predsjednik u dva mandata i član rukovodstva Saveza boraca Crne Gore. Za svoj rad, angažovanje i zapažene rezultate u očuvanju tekovina NOR-a Vidoje je izabran za doživotnog počasnog predsjednika Organizacije boraca NOR-a 1941 – 1945. Crne Gore. Dobitnik je zlatnih medalja Saveza OBNOR-a Crne Gore i Saveza boraca Srbije.

-Posebnu pažnju sam posvetio njegovanju borbenih tradicija i čuvanju vrijednosti oslobodilačkih ratova, posebno Drugog svjetskog rata. To se sada po malo zanemaruje, meni je žao zbog toga, ali ide kako ide, jer mlađe generacije kroz škole i medije ne znaju mnogo o tome. O Pljevaljskoj bitci se sada u školskim udžbenicima nalaze svega dve, tri rečenice. Učesnika u ratu, prvenstveno prvoboraca iz naše opštine skoro da nema, ostao je živ, u stotoj godini, samo jedan nosilac spomenice Vuko Dragašević, koji živi u Budvi. Uz njega imaju još dva, tri učesnika rata s kraja 1944. godine – kaže Vidoje.

Bogata književna karijera

Nakon odlaska u penziju Vidoje od 1995. započinje i svoju književnu karijeru u kojoj je objavio oko dvadeset knjiga, nekoliko naučnih radova i mnoštvo članaka u raznim časopisima i listovima. Njegovo stvaralaštvo se može podijeliti na naučno – istraživačke knjige, istorijske, rodoslovske, folklorne, prosvetno – dokumentarističke tematike i beletristiku gdje su knjige pripovjedaka, često sa ratnom tematikom.

-Po odlasku u penziju na papir sam počeo da stavljam što – šta o mom kraju. Ugledao sam se od mladosti na Milovana Glišića, koji je pisao pripovjetke o selu i životu seljaka, kao i na druge pisce. Jednu od prvih knjiga mi je objavila Srpska akademija nauka i kad sam otišao na promociju te knjige “Hronika – Vrulja i Vruljani” u izdanju SANU, o njoj su govorila nekolika akademika, među kojima i Petar Vlahović. Jedan od akademika je rekao da je moju knjigu pročitao dva puta, da nikada nije bio u Vrulji ali ima sliku Vrulje i Vruljana, kao da je tamo rođen i živio i još je rekao: “Ovo je najveći spomenik koji je Vidoje ostavio svome zavičaju” – naglašava Despotović.
Vidoje je obimna znanja o svom rodu sažeo u knjizi prvencu “Porodica Despotović u pljevaljskom kraju”.

Radosti i žalosti porodičnog života

Sa svojom suprugom Nadom (rođena Lečić) Vidoje je dobio dvoje djece, sina Miloja – Bata i kćerku Biljanu. Vidojeva porodica je doživjela veliku nesreću 1993. godine kada je u saobraćajnom udesu kod Novog Sada nastradao Vidojev sin jedinac Miloje. Vidoje ima tri unuka i dvoje praunučadi.
Batov sin i Vidojev unuk Vuk živi sa porodicim u Torontu u Kanadi, gdje radi kao građevinski inženjer, svake nedelje obavezno nazove djeda da porazgovaraju, a Vidojeva velika radost su praunuka Teodora i praunuk Ilija, koji je izabran u odjeljenje talenata u svojoj školi.